Sentetik Liflerin Uzun Elyaf İplikçiliğinde İşlenmesi 1.Bölüm
Uzun elyaf iplikçiliğinde sentetik liflerin kullanımını genel olarak 2 kategoride inceleyebiliriz.
*İlk kullanım alanı olarak %100 oranında akrilik, polyester, poliamid ve poliolefinler gibi sentetiklerden üretilen kamgarn, yarı kamgarn halı ve örgü ipliği piyasasını söyleyebiliriz.
*İkinci kullanım alanı ise, yünün nispeten günümüzde pahalı bir lif oluşu ve sentetik liflerinde fiyatlarının düşmesiyle birlikte ortaya çıkan yün-sentetik karışımlı kamgarn veya strayhgarn iplik piyasasıdır.
Konverter sistemler
Günümüzde iplik işletmeleri sentetik lif ihtiyaçlarını genellikle tops olarak karşılamaktadırlar.
Konverter eğirme sistemi, tow filamentlerin yün topsuna benzer şekilde konverter topsları haline getirilerek yün sistemiyle eğrilmesine dayanır. Konverter makineleri arasındaki temel farklılık, filamentleri tow haline getirmekte kullanılan yöntem farklılıklarıdır.
Bu sistemin ana hedefi:
*Çeşitli büzülme kapasitesine sahip liflerin harmanlanması vasıtasıyla hacimli iplik elde etmek,
*%100 veya harmanlanmış olarak, sentetik liflerden yüksek ştapel uzunluğuna sahip iplik elde etmek olarak söylenebilir.
Tops formu
Genelde ortalama elyaf boyu 80-90 mm olacak şekilde kopartılır. Ama “woolblend”lerde yüne daha uygun olan 75-80 mm’lerde tercih edilebilir.
Bu sayede liflerin eğrilmesi işlem kademelerinde, yün gibi liflerde yıkama ve temizleme işlemleri gibi hammaddenin temizliğine bağlı, zaruri olarak ortaya çıkan işlem basamaklarına ihtiyaç duymayan sentetik liflerin daha düşük maliyetlerle üretime katılması sağlanmış olacaktır.
Lizöz
Taralı ya da taranmamış bantların lizözden geçirilmesindeki amaç; yünün yıkanması sırasında tam uzaklaştırılamamış yağ, kir ve tozu almak, liflerin bünyesindeki gerilimleri almak ve doğal renk ve parlaklıkta band elde etmektir.
Sentetik lifler düzgün yüzeyli ve parlak oldukları ve yabancı madde içermedikleri için lizözden geçirilmelerine ihtiyaç yoktur. Yapıldığı takdirde lifler arasındaki tutuculuğu sağlamak güçleşir. Sentetik lifler tops halinde boyanmışsa boya artıklarını gidermede kullanılır.
Bu anlatılanlar ışığında düşündüğümüzde, Tow-to-top (konverter) sistem ile tarak bandı oluşturmaya kadar olan kısmın ekonomik bir biçimde elenmiş olduğunu görebiliriz.
Balya formu
İstenildiği takdirde lifler tarak bandı yerine, lif balyaları şeklinde de arz edilebilir. Bu durumda lif balyaları açılmadan önce 2 veya 3 gün için kondisyonlamaya alınmalıdır. Genellikle %55-70 arası bir nem oranına ihtiyaç duyulur.
Sentetik lifler temiz olduğu için neps oluşturma eğilimi azdır ve bu nedenle tarak makinesinde band oluşumu sırasında daha düşük tarama oranlarıyla daha hızlı olarak çalışılabilir.
Hazırlık Hattı
Uzun elyaf iplikçiliğinde yün için çeşitli sebeplerle harman yağı kullanılmaktadır. Bunları şu şekilde sıralayabiliriz:
*Materyale yumuşaklık kazandırmak
*Proses sırasında meydana gelebilecek lif kırılmalarını en aza indirmek
*Uçuşmayı, dökülmeyi ve statik elektriklenmeyi azaltmak
*Makinelerin metal kısımlarını yünde yapısında bulunan rutubetin paslandırmasından korumak
*Band içindeki lif-lif tutuculuğunu artırmak
Yalnız sentetik liflerde yağlama maddelerinden kaçınmamız gerekmektedir. Çünkü poliamid gibi lifler yağı çekmekte ve yapışkanlığa sebep olmaktadır. Yağlama yerine 2 yöntem kullanabiliriz.
İlk olarak kullanabileceğimiz yöntem, sentetik lif üretiminde lifteki preperasyon maddelerini uzaklaştıran bir yıkama işlemi olan “lizöz” işlemini yapmamak olacaktır. Çünkü preperasyon maddeleri sentetik liflere kayganlık, yumuşaklık ve antistatik özellik kazandırmak için lif üretimi sırasında kullanılmış maddelerdir. Ayrıca bu preperasyon maddeleri sentetik liflerde polar gruplar olmadığı için oluşan statik elektriklenmeyi de önlemektedir.
İkinci olarak ise sentetik lifler üzerinden preperasyon maddelerinin akması halinde, aynı özellikleri sağlayacak avivaj maddelerinin kullanılmasıdır. Bu sayede lif-lif tutuculuğu artırılırken, lif-metal sürtünmesi azaltılmış olur. Ayrıca avivaj maddeleri antistatik özelliktedir ve yün-sentetik karışımlarda yağ içermeyen avivajlar tercih sebebidir. Elyaf üzerinde kalması istenen avivaj miktarı ise, akrilik lifleri için %0,5-1, polyester lifleri için %0,3-0,5 arasında değişmektedir.
Bunların yanı sıra, özel efektler elde etmek için, band halinde boya veya baskı yapılacaksa lif preperasyon maddelerini temizlemek gerekecektir. Bu nedenle daha sonraki proseslerde statik elektriklenmeyi kontrol altında tutabilmek için uygun boya dolgu maddeleri veya lif avivaj maddeleri kullanılmalıdır. Eğer bu işlemler sırasında bandta bir sıkılaşma oluşursa tarama öncesi cer sayısı artırılarak çözüme gidilir.
Tarama hazırlıkta cer pasajı sayısı,işlenen materyale bağlıdır. Sentetikler ve kaba yünlerle çalışmada iki pasaj yeterli olurken, ince ve kısa yünler için 4 pasaja ihtiyaç vardır.
Ayrıca tarama öncesi cerler yün bandı ile sentetiklerin üretiminin ayrılması anlamını da taşır. Eğer yün-sentetik karışımı tarama makinesine girerse oluşacak döküntünün maddi değeri, yünün ayrı olarak girmesiyle oluşacak döküntünün değerinden az olacaktır. Ama tabii olarak renk açısından istenilen kalite yakalanamıyor da olabilir. Bu nedenle daha yüksek kalite tops üretiminde lifler karışım halinde tarama işlemine sokulabilmektedir.
